4. GERİLEME ve SAPLANMA Savunma Mekanizmaları/ Genel Özellikleri, Günlük Yaşam Örnekleri

GERİLEME (Regresyon)

Gerileme (regresyon), bireyin stres, hayal kırıklığı veya travma gibi zorlayıcı durumlar karşısında gelişim sürecinde daha erken dönemlere, özellikle çocukluk dönemine ait davranış biçimlerine geri dönmesidir. Bu bir tür savunma mekanizmasıdır ve kişi, karşılaştığı sorunla başa çıkmakta zorlandığında daha basit, ilkel ve güvenli hissettiren davranış kalıplarına yönelir.

Gerilemenin Genel Özellikleri

• Gerileme sırasında kişi mantıklı, olgun düşünce biçiminden uzaklaşır; bunun yerine daha duygusal, tepkisel ve çocukça davranışlar sergiler.

• Bu durum geçici olabileceği gibi bazı psikolojik bozukluklarda daha kalıcı hale gelebilir.

  
  

Gündelik Yaşamda Gerileme Örnekleri

• Bir yetişkinin, aşırı stres altındayken ağlaması, öfkelenip bağırması veya küsmesi gibi davranışlar çocukluk dönemine özgüdür. Bu, kişinin gerilediğini gösterir.

• Tartışma sırasında bir yetişkinin “oyuncaklarımı alıp gidiyorum” tarzı alıngan ve inatçı tavırlar sergilemesi de regresyon örneğidir.

  
  

Gerilemenin Görüldüğü Bazı Durumlar

1. Yaşlılık ve Ağır Hastalıklar: İleri yaşlarda veya ciddi hastalıklar sonrası birey, fiziksel ve zihinsel olarak zayıf düşebilir. Bu kişiler, tıpkı bir çocuk gibi başkalarının bakımına muhtaç hale gelir. Bu durum bazen “ikinci çocukluk” olarak adlandırılır.

Örnek: Alzheimer hastalığı yaşayan bir bireyin alt ıslatma, oyuncaklarla ilgilenme gibi çocukluk dönemine özgü davranışlar göstermesi.

2. Psikiyatrik Rahatsızlıklar: Şizofreni gibi ağır ruhsal bozukluklarda regresyon daha derin olabilir. Kişi temel ihtiyaçlarını bile karşılayamaz hale gelir ve çevresine karşı bilinçli tepkiler veremez.

Örnek: Şizofreni hastasının konuşmayı bırakıp sadece oturması, yemek yememesi, tuvaletini tutamaması gibi bitkisel yaşama benzer belirtiler.

3. Günlük Stres Durumları: Sağlıklı bireylerde de günlük hayattaki küçük stres faktörleri gerilemeye neden olabilir. Bu durumda birey, içgüdüsel ve bencil çocukluk davranışlarına dönebilir.

Örnek: Patronundan azar işiten bir çalışanın, eve geldiğinde eşyaları fırlatması veya yalnız kalmak için odasına kapanması.

4. Menopoz ve Yaş Dönümü: Bazı kadınlar, menopoz gibi biyolojik ve duygusal değişimlerin yaşandığı dönemlerde geçmişteki gençlik yıllarına özlem duyabilir. Bu, davranışlarına da yansıyabilir.

Örnek: Uzun süre mutsuz kalan bir kadının, genç kız gibi giyinmeye başlaması, ergenlik çağındaki davranışları taklit etmesi.

Sonuç

Gerileme, her bireyde zaman zaman görülebilecek doğal bir savunma mekanizmasıdır. Ancak bu davranış biçimi sürekli hale gelir veya bireyin günlük işlevselliğini etkilerse, altında yatan psikolojik sorunların değerlendirilmesi gerekebilir. Özellikle şiddetli regresyon durumları profesyonel yardım gerektirebilir.

SAPLANMA (Fiksasyon)

Saplanma, bireyin psikolojik gelişiminin belli bir döneminde takılıp kalmasıdır. Bu durum, kişinin zihinsel, duygusal ya da davranışsal olarak ilerleyememesi ve belirli bir düşünce, duygu ya da davranış biçimine aşırı şekilde odaklanması şeklinde tanımlanabilir. Saplanma, genellikle çocukluk döneminde yaşanan çatışmaların tam olarak çözülememesi sonucu ortaya çıkar.

Psikanalitik Açıdan Saplanma

Sigmund Freud’a göre kişilik gelişimi belirli psikoseksüel evrelerden geçer (oral, anal, fallik, latent ve genital dönemler). Bu evrelerde yaşanan bir sorun ya da travma, bireyin o döneme "saplanmasına" neden olabilir. Bu da yetişkinlikte bazı davranış bozuklukları ya da kişilik özellikleriyle kendini gösterir.

Saplanma Türlerine Örnekler

1. Oral Saplanma: Bebeklik döneminde anne memesinden ya da biberondan zamanında ve sağlıklı biçimde ayrılmayan çocuklarda oral saplanma gelişebilir.

Örnek: Yetişkinlikte sürekli sigara içme, tırnak yeme, kalem çiğneme gibi ağızla ilgili alışkanlıkların sürmesi.

2. Anal Saplanma: Tuvalet eğitimi döneminde yaşanan aşırı baskı ya da aşırı serbestlik, anal döneme saplanmaya neden olabilir.

Örnek: Aşırı düzenli, titiz, kontrolcü ya da tam tersi olarak dağınık ve umursamaz kişilik özelliklerinin gelişmesi.

3. Oedipal Saplanma (Fallik Dönem): Çocuklukta karşı cinsten ebeveyne duyulan yoğun ilgi (Oedipus Kompleksi) sağlıklı şekilde çözülemezse birey bu döneme saplanabilir.

Örnek: Bir erkeğin annesine çok bağlı kalması nedeniyle başka kadınlarla sağlıklı romantik ilişkiler kuramaması. Ya da evlenmekte zorluk yaşaması.

4. Mastürbasyon Saplantısı (Cinsel Saplanma): Birey cinsel doyumu sadece mastürbasyonla sağlıyorsa ve cinsel ilişkiden zevk alamıyorsa bu da bir fiksasyon türüdür.

Örnek: Cinsel ilişkiye girmekten kaçınmak ya da bunu anlamsız bulmak gibi davranışlarla kendini gösterir.

Saplanmanın Diğer Biçimleri

• Düşünsel/Duygusal Saplanma: Bazı bireyler, ailelerine ya da ait oldukları ırka karşı aşırı yüceltici ya da tam tersi yok edici düşünceler geliştirirler. Bu durum, geçmiş deneyimlere saplanmadan kaynaklanabilir.

  Örnek: Kendi ailesini "kusursuz" görmek ya da tüm dünyayı tehdit eden bir felaketin sadece kendi topluluğunu hedef aldığını düşünmek.

  
  

• Geleneklere Saplanma: Bazı bireyler, geçmişte öğrendikleri değer ve geleneklere o kadar bağlı kalırlar ki değişime kapalı hale gelirler.

  Örnek: Yeni fikirlere, yaşam tarzlarına ya da kültürel değişimlere tamamen dirençli olmak.

  
  

Saplanmanın Sonuçları

Saplanma, bireyin olgunlaşmasını ve gelişmesini engelleyebilir. Bu kişiler genellikle aynı sorunlarla tekrar tekrar karşılaşır ve ilişkilerinde veya kararlarında sağlıklı ilerleme sağlayamaz. Saplanma, çoğu zaman gerileme (regresyon) mekanizması ile birlikte çalışır. Yani kişi hem geçmiş bir döneme saplanır hem de o dönemin davranışlarına geri döner.

Örnek: Çocukken yaşadığı travmatik bir olay nedeniyle büyüyünce cinsel ilişkilerden tiksinme ya da evlenmekten kaçınma.

Sonuç

Saplanma, bireyin geçmiş yaşantılarındaki çözülmemiş çatışmalara takılı kalmasının bir sonucudur. Bu durum zamanla bireyin psikolojik sağlığını, ilişkilerini ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Fiksasyonun fark edilmesi, bu davranış kalıplarının değiştirilmesi için terapi ve psikolojik destek sürecinin önemli bir parçasıdır.

---

💭Terapi Desteği Almak İster misiniz?

Bu yazıda ele alınan konular size tanıdık geliyorsa veya benzer duygularla baş etmeye çalışıyorsanız, terapi süreci hakkında bilgi almak için iletişime geçebilirsiniz.

 📲 Sayfanın sağ alt köşesinde bulunan WhatsApp butonunu kullanarak doğrudan mesaj gönderebilirsiniz.